Gogol’ün, dönemin yozlaşan bürokrasisine serzenişte bulunan Puşkin’in sözlerinden esinlenerek yazdığı, resmî kurumların çatıları altında gayriresmi durumların yaşandığı bir güldürü Müfettiş.
Çarın ıslahat planları gereği teftişler artırılınca adeta birer tanrıya dönüşen müfettişler, bürokrasinin kaderini belirlemeye başlar. Kimi fırsatçıların bu durumu fark etmesiyle, gerçek bir müfettiş olmak ya da yalnızca müfettişe benzemek arasında bir fark kalmaz. Kentteki iyi giyimli, zengin bir toprak ağasının kumarbaz oğlunu müfettiş sanan kaymakam, posta müdürü, memurlar ve kent sakinleri, teftiş etmekle uzaktan yakından alakası olmayan bu adama ikramlar, hediyeler yağdırmaya başlar. Sözde müfettişe de durumun keyfini sürmek kalır...
Çarlık Rusya’sını sarsan Müfettiş, Gogol’ün kariyeri için kısa vadede bir tehdit, uzun vadede bir başyapıt haline geldi.